Het zijn uitzonderlijke maatregelen. Demissionair minister Rob Jetten (Klimaat en Energie, D66) kondigde woensdag in een brief aan de Tweede Kamer een nieuwe reeks stappen aan die het probleem met het overvolle stroomnet moeten verlichten. De nieuwe maatregelen gaan aanzienlijk verder dan eerdere. Een teken van de „ernst van de situatie”, aldus de minister – al gaat het tegelijk veelal om maatregelen die nu „onderzocht” worden en waarvan nog niet duidelijk is wanneer ze ingaan.
Zo wil Jetten om te beginnen bedrijven – groot en klein – verplichten om aan te geven bij de stroomnetbeheerder of zij mogelijkheden zien buiten de ‘piekuren’ om (de momenten waarop het net het zwaarst belast wordt) elektriciteit af te nemen. En tegen welke vergoeding zij dan bereid zouden zijn dat te doen. Sinds de problemen op het stroomnet anderhalf jaar geleden begonnen, werd ook al aan grootverbruikers gevraagd om ‘flexibeler’ stroom af te nemen, tegen een af te spreken vergoeding.
Maar dat was geheel vrijwillig en leverde weinig animo op: veel bedrijven zagen het niet zitten om hun stroomverbruik, en daarmee hun productieprocessen, aan te passen als concurrenten dat ook niet deden. Nu wil Jetten dus meer dwang uitoefenen door de bedrijven in ieder geval te verplichten ‘hun prijs’ te noemen. Wanneer deze maatregel moet ingaan, is nog onduidelijk.
Jetten overweegt verder om de ‘deelnameplicht’ nog extra tanden te geven, als ook straks de animo zou achterblijven – bedrijven kunnen bijvoorbeeld bewust zeer hoge vergoedingen vragen om flexibel te zijn of aangeven dat ze geen mogelijkheden hebben om op minder drukke momenten stroom af te nemen, erkent hij in een toelichting aan journalisten. Als dat gebeurt, wil hij stoppen met de ‘maatwerkvergoedingen’ en een vaste, door de overheid bepaalde vergoeding gaan betalen. Een waarschuwing vooraf dus.
Ook komt Jetten met nog een andere ‘prikkel’ voor bedrijven om flexibel te zijn. Contracten die 24 uur per dag stroomlevering garanderen, zullen duurder worden. Dit soort leveringsafspraken gaan „een premium product” worden, schrijft Jetten. En flexibele contracten zullen juist goedkoper worden, „meer de standaard”. Hoeveel de maatregelen de overheid gaan kosten, is onbekend.
Bouwen zonder vergunning
Nog een opvallende maatregel is dat Jetten netbeheerders wil toestaan alvast te beginnen met de bouw van bijvoorbeeld hoogspanningsmasten als daarvoor nog geen vergunning is verleend. Voorwaarde is dat deze infrastructuur van „zwaarwegend maatschappelijk belang” is. Bijvoorbeeld wanneer een nieuwe hoogspanningskabel de ‘verstopping’ in een groot gebied helpt verminderen. Snel de capaciteit van het stroomnet uitbreiden is een andere route waarlangs Jetten de problemen wil verminderen. Tennet, de beheerder van het hoogspanningsnet, investeert dit jaar 4 miljard euro in het ‘verzwaren’ van het net. Binnen twee jaar moet dat jaarlijks twee keer zo veel zijn.
De bouw zou ook alvast mogen starten als een vergunning wel al is vergeven, maar nog niet onherroepelijk verklaard, omdat die bijvoorbeeld wordt aangevochten bij de Raad van State. Nu mag dat niet en liggen veel bouwprojecten juist stil vanwege bezwaarprocedures (die weer mede het gevolg zijn van de verreikende ‘stikstofuitspraak’ eerder). Mede door vergunningentrajecten kunnen stroomnetbouwprojecten nu tot wel tien jaar duren, aldus de netbeheerders.
In zijn toelichting aan journalisten noemt Jetten die stap zelf „zeer uitzonderlijk”, voor zowel Nederlandse als Europese begrippen. Alleen tijdens de energiecrisis vorig jaar kwam zoiets eerder voor in Nederland. Toen werd in de Groningse Eemshaven in recordtempo een importterminal voor vloeibaar gas (lng) gebouwd, om de gastoevoer via andere leveranciers zeker te stellen nadat Rusland de pijpleidingen had dichtgedraaid. Volgens het kabinet was destijds sprake van een acute crisis.
Gevraagd of Jetten de Raad van State hierover heeft geraadpleegd, antwoordde hij: „Die vindt dit ook een zeer spannende keuze, maar ze begrijpen ook wel dat wij alles uit de kast halen nu.” Hij benadrukte wel dat „zorgvuldigheid” van groot belang is.
Transitie loopt vertraging op
Naar eigen zeggen kan Jetten op dit moment niet anders. Eerdere maatregelen hebben nog niet genoeg effect gehad en het stroomnetprobleem wordt alleen maar groter. Het net zit momenteel in „vrijwel heel Nederland zo goed als vol”, schrijft Jetten in zijn Kamerbrief, al is dat vooral tussen vier uur ’s middags en acht uur ’s avonds. Grote bedrijven kunnen in veel provincies al langer geen nieuwe aansluitingen meer krijgen en komen op een wachtlijst. In Gelderland staan nu 1.500 grote bedrijven in de rij.
Maar het probleem dreigt inmiddels ook gewone huishoudens te gaan raken, zei Jetten in zijn toelichting, waarbij hij werd vergezeld door de topvrouw van Tennet, Manon van Beek, en Maarten Otto, voorzitter van de brancheorganisatie van Nederlandse netbeheerders. In drie provincies (Gelderland, Flevoland en Utrecht) dreigen huishoudens over twee jaar hun huis niet meer te kunnen verduurzamen, bijvoorbeeld met zonnepanelen of door een laadpaal te laten plaatsen bij hun woning, omdat het stroomnet te vol zit. Doen ze dat wel, dan is er een risico op stroomstoringen, of zelfs uitval. Jetten sprak daarom van een „nieuwe fase” in het stroomnetprobleem. Daarom zijn volgens hem „onorthodoxe” maatregelen nodig die „buiten de gebaande paden gaan”.
Het volle stroomnet is onder andere het gevolg van de verduurzaming, aldus Jetten, die volgens hem in „recordtempo” plaatsvindt. Nederland is na Australië het land met de meeste zonnepanelen per inwoner en wereldwijd één van de koplopers in het bouwen van laadinfrastructuur voor elektrisch vervoer, staat in de Kamerbrief. Maar die enorme „versnelling” zorgt nu dus voor problemen. Niet alleen zorgen zon en wind voor een wisselender en onvoorspelbaarder aanbod van elektriciteit, ook wordt de vraag steeds groter, bijvoorbeeld door de overstap van de industrie van fossiele brandstoffen naar elektrisch. De transitie loopt daardoor vertraging op, aldus Jetten. En er zijn bredere consequenties: zonder goede stroomvoorziening komt ook de economie zelf en de werkgelegenheid mogelijk in gevaar.
Hans Grünfeld, die als directeur van de Vereniging voor Energie, Milieu en Water (VEMW) de belangen van energie-intensieve bedrijven behartigt, noemt de aangekondigde maatregelen in een reactie „volstrekt onvoldoende”. Volgens hem houden ze netbeheerders uit de wind – terwijl die het probleem zelf zouden hebben veroorzaakt door eerder onvoldoende te investeren in extra capaciteit tijdens piekuren – en leggen nu het probleem neer bij klanten. „Iedereen moet van alles, behalve de netbeheerders zelf.”
Volgens Grünfeld is dat de wereld op zijn kop en zouden de netbeheerders zelf meer onder druk moeten worden gezet. „Bedrijven krijgen straks mogelijk een standaardvergoeding als ze, onder dwang, buiten piekuren stroom afnemen. Terwijl ze hun installaties hebben gebouwd op basis van 24/7-beschikbaarheid. Je ontneemt ze zo handelingsperspectief. Als het aan de netbeheerders ligt wordt 24/7-beschikbaarheid straks zelfs een ‘premium product’. Maar het is toch de netbeheerder die niet kan leveren? Als een student zijn examen niet haalt, verlaag je dan de normen of zeg je dat hij harder moet werken?”
